Historia

Tęgoborze położone jest na brzegu Jeziora Rożnowskiego w malowniczej kotlinie, otoczonej wzniesieniami około 12km od Nowego Sącza, przy głównej drodze (nr 75) wiodącej z Nowego Sącza do Tarnowa.

Parafia Tęgoborze powstała prawdopodobnie w II połowie XII w. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1325r. Księgi parafialne istnieją od 1785r. Szkoła w Tęgoborzy istniała przed 1596r. Kronika parafialna od 1841r.

Na granicy parafii od strony Łososiny Dolnej wznosi się wzgórze, na którym to usytuowany jest przepiękny stary drewniany kościółek pw. św. Justa, będący od stuleci ośrodkiem kultu Maryjnego. Około tysiąca lat temu Kotlina Tęgoboska w znacznej części pokryta była lasami tak potężnymi, że od słów tęgie bory wzięła swą nazwę powstała tu wieś. Przez Tęgoborze przebiegał dawniej szlak handlowy prowadzący z Krakowa przez Wieliczkę, Bochnię, Lipnicę Murowaną, Czchów, Jakubkowice (dziś Łososina Dolna), Tęgoborze, Nowy Sącz do Rytra, gdzie znajdował się Urząd Celny na Węgry.

W latach ekspansji chrześcijańskiej do Tęgoborzy przybył, wędrujący z południa (prawdopodobnie z klasztoru w Nitrze) zakonnik, kameduła znany jako św. Just. Był on uczniem i towarzyszem świętych Świerada i Benedykta z Tropia oraz św. Urbana z Iwkowej. Wg tradycji św. Just zamieszkał jako pustelnik na jednym z tęgoboskich wzgórz, które do dziś nosi Jego imię. Źródła historyczne pochodzące z tamtych czasów są skąpe i niepewne, dlatego nie znamy szczegółów dotyczących Jego życia. Wg podań św. Just, pustelnik był człowiekiem bardzo uczynnym i pomocnym. Pomagał ludziom zabłąkanym w lasach lub wśród zamieci, przewoził ich przez wezbrane potoki, pomagał drwalom ścinać drzewa. Po prostu kochał ludzi, świadczył im dobro, a jednocześnie przybliżał naukę Chrystusa. Zmarł najprawdopodobniej w 1007r. i został pochowany na tym wzgórzu. W tym miejscu wzniesiono pierwotny kościół, który uległ zniszczeniu w czasach napadów tatarskich. Na miejsce zniszczonego kościoła powstał nowy, a pamięć o św. Juście wciąż trwała. Jego imię, w brzmieniu Jodok, pojawia się w dokumencie z roku 1400, kiedy to ku Jego czci szlachcic Chebda z Rożnowa ufundował klasztor dla zakonników reguły św. Augustyna zwanych oo. Markami. Gdy powstała parafia Tęgoborze zakonnicy Ci sprawowali też w niej duszpasterstwo. Przy klasztorze wybudowano wtedy z modrzewia obecny Kościółek Juścieński.

W okresie reformacji (lata 1605 – 1617)  parafia Tęgoborze bardzo ucierpiała, wszystkie akta kościelne zostały doszczętnie zniszczone przez dziedzica Tęgoborzy, arianina Cyryla Chrząstowskiego. Wspomniany dziedzic w czasie reformacji przeszedł na arianizm i w 1605r. obrabował i zniszczył kościół parafialny w Tęgoborzy, a w 1611 r. zagarnął budynki i grunty klasztorne oo. Marków. Wypędzeni zakonnicy już nie powrócili, a po usunięciu arian opiekę nad kościółkiem przejął proboszcz Tęgoborzy. Niestety na skutek wojen, najazdów i innych niegodziwości czasu, uległy zniszczeniu najdawniejsze archiwa kościelne i klasztorne, w tym akt erekcyjny parafii Tęgoborze, oraz dokumenty zawierające opisy łask doznanych za przyczyną św. Justa. Pamięć o nich przetrwała do dziś.

W kościółku na Juście, mimo opłakanego stanu, w jakim się znajdował, nieustannie odprawiane były Msze Święte i liczne inne nabożeństwa, o czym świadczą choćby zapisy powizytacyjne biskupa Jordana z 1728r., czy dokument z 1753r. mówiący o odprawianiu w soboty Mszy Świętej właśnie in Capella Justowiensi. Prawdopodobnie magnesem przyciągającym wiernych do kaplicy był już wtedy łaskami słynący obraz Maryjny. Pierwsza bezpośrednia wzmianka na jego temat pochodzi dopiero z 1841r. Jest to zapis w kronice parafialnej prowadzonej przez ks. Proboszcza Antoniego Wieczorka, wymieniający wielki ołtarz z obrazem Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej. Więcej o obrazie Matki Bożej i kulcie z nim związanym w zakładce Kult Matki Bożej Juścieńskiej.

Historia budowy kościoła parafialnego

Parafia Tęgoborze, której patronem dawniej był i dzisiaj jest św. Stanisław Biskup i Męczennik od 1753r. posiadała inny kościół parafialny. Był on pod wezwaniem św. Mikołaja, zbudowany z drewna – jednonawowy, konstrukcji zrębowej, szalowany z zakrystią murowaną z kamienia. W 1895r. został przedłużony. W tym samym roku pomalowany wewnątrz z dobrowolnych składek. W 1901 r. kościół został pokryty blachą. Kościół św. Mikołaja spełniał swą funkcję do czasu powstania zapory w Rożnowie, chociaż już wcześniej okazał się za mały. Ksiądz proboszcz Julian Juza marzył o budowie dużego, wygodnego kościoła, aby wierni mogli swobodnie uczestniczyć w sprawowaniu Najświętszej Eucharystii i innych nabożeństwach. Wtedy było to marzenie nie realne. Konieczność budowy nowego kościoła wynikła na skutek wybudowania zapory w Rożnowie na rzece Dunajec. Już w roku 1934 omawiano sprawę kościoła i budynków parafii w Tęgoborzy, które wedle założonego planu miały znaleźć się na terenie zalewu. Sprawa jednak przybrała niekorzystny bieg dla parafii. Orzeczeniem Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 25 września 1935r. potwierdzonego przez Ministerstwo Komunikacji z dnia 5 sierpnia 1936r. zadecydowano, że nie zachodzi potrzeba przeniesienia i wybudowania kościoła i budynków parafialnych w innym miejscu, że należy je zabezpieczyć przed szkodliwym działaniem wody zbiornika. Rozpoczęła się wojna. Zaporę wybudowano i w roku 1944 nastąpił zalew. Przy napełnieniu zbiornika woda wlewała się do kościoła do wysokości 15 cm od poziomu posadzki, a wszystkie budynki gospodarcze tonęły w wodzie.

W wyniku zaistniałej sytuacji ksiądz proboszcz Julian Juza dnia 20 października 1945r. rozpoczął rozmowy z dyrekcją elektrowni w Rożnowie na temat rozwiązania problemu powstałego na skutek zalewu. Rozmowy się przeciągały i były różne propozycje: wywłaszczenie zalanych obiektów, odszkodowania jednorazowego wywłaszczenia częściowego. To trwało latami, a kościół od czasu do czasu był w wodzie i trzeba było ratować cenne rzeczy co najmniej 12 razy. Parafia za każdym razem protestowała przeciw niesprawiedliwemu zalewowi kościoła i budynków parafialnych. Za podstawę umowy przyjęto zwrot kosztów przeniesienia najpierw organistówki, domu ubogich, budynków  gospodarczych oraz plebańskich, a w końcu także i kościoła. Ugoda, co do kościoła zawarta została w sądzie dnia 20 września 1960r. Jednocześnie toczył się w parafii spór, co do miejsca pod budowę nowego kościoła. Miejsce dogodne dla wszystkich trudno było obrać ze względu na niekorzystne położenie parafii. Po dość długich rozmowach z parafianami w końcu zgodzono się (nie bez oporu ze strony gromad Świdnik, Skrzętla oraz Rąbkowa, Tabaszowa i Znamirowice) na plac na gruntach plebańskich, niedaleko od starego kościoła po przeciwnej stronie drogi, o 4m wyżej od poziomu starego kościoła. Miejsce pod budowę kościoła najpiękniejsze w parafii.

Już w 1954r. ksiądz proboszcz zamówił plan na budowę kościoła u prof. Wzorka. Pan Wzorek opracował plan przestrzenny dla budynków, ale wykonania planu kościoła nie podjął się. Ksiądz proboszcz Julian Juza skierował się w tej sprawie do prof. Tadeusza Brzozy, dziekana na wydziale architektury we Wrocławiu. Pan Brzoza opracował najpierw szkice kościoła, które zostały przedstawione Komisji Artystyczno-Budowlanej przy Kurii Diecezjalnej w Tarnowie, komisja ta oceniła szkice za nieodpowiednie. Ksiądz proboszcz dokonał poprawek a prof. Brzoza opracował inny projekt, ale i ten był niezadowalający. Nie chcąc zmieniać architektury, bo czas upływał ksiądz proboszcz poprosił księdza prof. dr Władysława Smolenia, p. prof. T. Brzozę, p. prof. Wzorka o spotkanie w Krakowie, gdzie po wprowadzeniu zmian zażądanych przez Komisję Artystyczno-Budowlaną postanowiono opracować plan techniczny kościoła.

Jego Ekscelencja ksiądz biskup Jan Stepa powiedział, że ten plan zatwierdzi. Dnia 26 października 1958r. w uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata z upoważnieniami księdza biskupa Jana Stepy, ksiądz proboszcz poświęcił plac pod budowę kościoła oraz krzyż.

W czerwcu 1959r. zostały rozpoczęte prace przy budowie fundamentów. Zużyto ogromne masy cementu (w sumie ok. 200t.) i kamienia, który wydobyli i zwieźli z Rożnowa gospodarze. Pogoda sprzyjała i przed zimą zostały ukończone prace przy budowie fundamentów. Pracami osobiście kierował sam ksiądz proboszcz Julian Juza nie mając majstra. Zdarzały się niebezpieczne sytuacje, ale dobry Bóg ustrzegł od wypadków. W roku 1960, w kwietniu rozpoczęto budowę murów. Majstrem był pan Jakub Salak z Tropia, człowiek zdolny, sumienny, lecz nie posiadający wykształcenia i nerwowy. Robotę prowadził czysto i dokładnie, ale powoli. Pracowało 6 kamieniarzy i pomocnicy. Kamień przywożony był barkami ze skały w Rożnowie. W ciągu roku 1960 wykończono fundamenty i wybudowano mur wysokości 3m od strony północnej i zachodniej.

Dnia 12 maja 1961r. ksiądz biskup Karol Pękala w czasie wizytacji kanonicznej poświęcił kamień węgielny. W dalszym ciągu prowadzono prace przy budowie murów nawy od strony wschodniej i na łuku prezbiterium. W roku 1962 dokończono budowę murów i zaczęto stawiać żelazną konstrukcję pod zasklepienie i zadaszenie kościoła. W 1963r. dokończono stawianie konstrukcji żelaznej i pokryto dachem kaplicę boczną od strony zachodniej. W 1964r. postawiono i pokryto blachą sygnaturkę, umieszczając w niej mały dzwon oraz rozpoczęto betonować sklepienie i podciągnięto mury zakrystii i wieży do poziomu płyty żelbetonowej. W 1966r. ocieplono sklepienie, przybijano łaty i krokwie do żelaznej konstrukcji oraz obijano je deskami i kryto blachą.

W 1967r. dokończono budowę murów nad zakrystią, którą nakryto prowizorycznym dachem, wymurowano kanały na ocieplenie kościoła, wybetonowano posadzkę. W 1968r. prace nadzorował sam ksiądz proboszcz Julian Juza przy pomocy fachowych robotników. Pan majster Jakub Salak po urlopie chorobowym otrzymał rentę inwalidzką. W tym roku dokończono budowę wieży, położono ostatnią płytę na wieży i otynkowano zakrystię. W 1969r. wybudowano jeszcze 2m muru na wieży, otynkowano nawę i oszklone zostały okna w prezbiterium, zaś prowizorycznie oszklono okna w nawie. Wprawiono główną bramę i boczne drzwi, tak, że dnia 30 sierpnia 1968r. w nowym kościele mogło się odbyć Nabożeństwo Nawiedzenia Kościoła.

Kościół nowocześnie zbudowany budził uczucie zachwytu i krytyki. Autor projektu pan prof. Brzoza był z pomysłu i wykonania bardzo zadowolony. Na ogół kościół był mile przyjęty. Kiedy ksiądz proboszcz Julian Juza zamawiał projekt u pana prof. Brzozy wyraził życzenie, by kościół był dobrze wkomponowany w teren, nawiązywał do tradycji i był nowoczesny. Prof. Brzoza dobrze to wszystko przeprowadził.

Dnia 15 października 1969r. Wojewódzki Urząd BUH oddał nowy kościół do użytkowania z wyłączeniem wieży i zakrystii. Dnia 26 października 1969r. dokładnie 11 lat od poświęcenia miejsca pod kościół też w uroczystość Chrystusa Króla Wszechświata ksiądz biskup ordynariusz dr Jerzy Ablewicz uroczyście poświęcił nowy kościół przy udziale wielu kapłanów i ludu (ok. 4 tyś.). Pozostało jeszcze do zrobienia: zadaszenie wieży, jak również instalacja grzewcza. W czasie poświęcenia kościoła ksiądz biskup ordynariusz powiedział w kazaniu; pierwszym i głównym fundatorem tego kościoła jest Jezus Chrystus, który zbawił nas przelewając na krzyżu Najdroższą Krew Swoją i w nim będzie nadal to dzieło zbawienia prowadził.

W czasie uroczystości poświęcenia kościoła większość parafian przystąpiła do Komunii Świętej, a Bóg na ten dzień dał wspaniałą pogodę. Od 26 października 1969r. Msze Święte w niedziele i święta odprawiane były w nowym kościele, natomiast w dni powszednie w starym. Według umowy z zakładem elektrycznym w Rożnowie, stary kościół miał być rozebrany. Wojewódzki Konserwator Zabytków pismem z dnia 3 kwietnia 1969r. uznał kościół w Tęgoborzy pw. św. Mikołaja za zabytek, którego nie można zniszczyć. Poczęto robić starania, by Urząd Wojewódzki zezwolił przenieść kościół św. Mikołaja do Tabaszowej. Wojewódzki Urząd nie odpowiadał długo na pisma Kurii Diecezjalnej w sprawie przeniesienia kościoła do Tabaszowej, a woda ciągle, choć w mniejszym stopniu zalewała kościół.

Na początku 1975r. zostały przeniesione ołtarze boczne ze starego do nowego kościoła, chrzcielnica, stacje Drogi Krzyżowej i wszystko z zakrystii. Odpust ku czci św. Mikołaja w 1975r. był jeszcze w starym kościele. W roku 1976 rozpoczęto deskowanie w prezbiterium.

Dnia 20 lutego 1976r. zmarł ksiądz prałat Julian Juza, gorliwy proboszcz i wielki budowniczy kościoła. Pogrzeb był wielką manifestacją religijną. Świętej pamięci ksiądz prałat Julian Juza zgodnie z życzeniem spoczął na cmentarzu w Tęgoborzy. Z woli księdza biskupa dr Jerzego Ablewicza proboszczem w Tęgoborzy został mianowany ksiądz Władysław Sitko, były proboszcz parafii w Mochnaczce. Nowo mianowany duszpasterz tęgoborskiej parafii stanowisko objął 19 marca 1976r. Do parafii Tęgoborze należała wtedy Rąbkowa, Tabaszowa, Znamirowice i Załęże, tereny odległe od Tęgoborzy. Kościół był w stanie surowym. Zadaniem nowego proboszcza było wyposażyć nowy kościół, tzn.; wydeskować skłony w nawie, położyć posadzkę, sprawić witraże, stacje Drogi Krzyżowej, ławki, oświetlenie, zradiofonizować, postawić stały ołtarz twarzą do ludzi i wiele innych prac. Równocześnie czyniono starania o zezwolenie na przeniesienie starego kościoła do Tabaszowej. Dokumentację starego kościoła – fotograficzną i techniczną wykonał architekt pan inż. Zygmunt Lewczuk. Trzeba było remontować starą plebanię i myśleć o budowie nowej, powiększyć i ogrodzić cmentarz i wybudować kaplicę na cmentarzu i Skrzętli. Z pomocą Matki Bożej Juścieńskiej i ludzką, zadania zostały wykonane. Kościół jest piękną budowlą, jest funkcjonalny i nastraja do modlitwy. Jest pięknym Domem Bożym i Bramą do nieba jak głosi napis nad wejściem do kościoła.

Ksiądz Prałat
Władysław Sitko